بوی باروت

قبل از آنکه رشته روابط بین­ الملل راهکاری ریشه ای و آکادمیک برای ایجاد صلح باشد، جهان در آستانه تغییر بزرگ بود. بوی باروت از امپراطوری تکه پاره شده به مشام می­رسید. دوران «پاشاهای» عثمانی به پایان رسیده بود و میلیون ها کشته و زخمی حاصل نبردی بود که به جنگ جهانی اول معروف شد. قدرت های آن روزهای دنیا چنان به جان هم افتاده بودند که نتیجه آن حذف امپراطوری عثمانی تضعیف شده بود. حالا کشورهای کوچکتر با چیزی که قیمومیت نام داشت در کنترل انگلستان و فرانسه قرار گرفته بودند. دنیا در بهت و حیرت فرو رفته بود و باید کاری صورت می­گرفت. اگر جنگ جهانی اول برای بار دوم رخ دهد چه؟ این بار حتما بزرگتر و مهیب تر خواهد بود… -اتفاقی که البته چند سال بعد رخ داد تا همه چیز تغییر کند-

همین فکرها بود که صاحب نظران را به بررسی دقیق تر و علمی تر رخدادها و وقایع جهان وادار کرد.  رشته دانشگاهی روابط بین الملل از پس همین نگرانی ­ها شکل گرفت. اما این بار نه در یونان و روم و بغداد، که دانشگاهی در قدرت نوظهور قرن بیستم یعنی ایالات متحده، رشته ­ای جدید را به دنیا عرضه می کرد. در سال ۱۹۱۹ در دانشگاه ویلز(Wales)  کرسی رشته روابط بین الملل که بیشتر به جنبه های مطالعه تاریخ روابط بین الملل می پرداخت، راه اندازی شد.

جهان از بحرانی عظیم عبور کرده بود اما هنوز همه چیز شکننده به نظر می­ رسید. وقوع جنگ جهانی دوم باعث شد تا همه آنچه که رشته روابط بین الملل تلاش می­ کرد تا برای ایجاد صلح به ارمغان بیاورد، نقش برآب شود. پس از جنگ جهانی دوم و تشکیل ملل متحد، این بار اندیشمندان روابط بین­ الملل با تجربه ای هرچند تلخ از جنگ دوم، سعی کردند مفاهیم دقیق تر و کاربردی تری را برای نظام بین­ الملل ارائه نمایند. رشته روابط بین­ الملل تلاشی است برای ایجاد صلح و جلوگیری از جنگ و همچنین تنظیم رفتار بازیگران مختلف در نظام بین­ الملل به نحوی که منازعه را به حداقل ترین میزان ممکن برساند.

رشته روابط بین ­الملل یکی از رشته های پرطرفدار در حوزه علوم انسانی به شمار می آید که گرایشی از علوم سیاسی است. این رشته به مطالعه و بررسی روابط میان کشورها با یکدیگر، سازمان­های بین­ المللی، پروتکل­ ها و کنوانسیون­ های بین المللی، بازیگران و سازمان­ های دولتی و غیر دولتی و شرکت ­های چند ملیتی می­ پردازد. همین موضوع باعث شده تا رشته روابط بین­ الملل یک علم میان رشته­ ای باشد. چرا که برای فهم صحیح تحولات بین­ المللی که روز به روز درهم تنیده ­تر نیز می­ شود، باید به مسائلی چون اقتصاد، فلسفه، جامعه شناسی، سیاست، حقوق، تاریخ و… نیز نگاهی داشت. به همین دلیل است که ویژگی کسانی که می خواهند روابط بین­ الملل بخوانند مهم است. چون نیاز به توانایی و درک بالایی در این زمینه دارند. در مطلبی با همین عنوان ویژگی­ های مذکور را بیان خواهم کرد. شاید چندوجهی بودن این رشته را جذاب کرده است.

یک ویژگی خاص برای رشته روابط بین الملل

یکی از ویژگی­ های رشته روابط بین­ الملل که برای خود من هم جذاب است، بعد تحلیلی این رشته است. برای درک بهتر و ارائه نظر کارشناسی خوب، شما باید داده ­های مناسب را دریافت و پس از طبقه بندی آن­ها، تحلیلی دقیق و علمی ارائه دهید. این موضوع نیازمند ذهنی پویا، فعال و همه جانبه­ نگر است که بر پایه و اصول علم روابط بین ­الملل به تحلیل وقایع بپردازد. اگر یک تحلیلگر روابط بین­ الملل از چارچوب علمی که این رشته برای او مشخص کرده خارج شده و در گرداب نظرات و منویات شخصی خود گرفتار شود هرگز نمی تواند تحلیلی دقیق و متقن ارائه دهد؛ تحلیلی که برای تصمیم گیران و تصمیم ­سازان عرصه سیاست خارجی مقبول و کارگشا بیفتد.

گاهی این بعد تحلیلی روابط بین­ الملل را با رشته الکترونیک – که در آن تحصیل کرده ام- ­هم­سنگ می دانم. در رشته الکترونیک، تحلیل ولتاژ ورودی و خروجی به یک مدار الکتریکی اهمیت دارد. هر عنصری در مدار تاثیر خود را بر عملکرد، خروجی و بهره آن می گذارد؛ درست مانند نظام بین ­الملل که هر نهاد و یا بازیگر بر عملکرد کل سیستم موثر است.

از هر دری سخنی…

رشته روابط بین­ الملل با مفاهیمی مانند جهانی شدن، همکاری بین المللی، دیپلماسی، سیاست خارجی، اقتصاد جهانی، حقوق بین الملل، حفظ صلح و امنیت جهانی، مشکلات زیست محیطی، حقوق بشر و مسائل اجتماعی مختلف؛ سر و کار دارد.

دانشجویان در این رشته با نظریات مختلف روابط بین ­الملل آشنا می شوند تا از طریق این چارچوب­ های  نظری به تحلیلی دقیق از تحولات و اتفاقات جهان دست یافته و تا حدی آینده نظام بین ­الملل را پیش بینی نمایند. از این رو یافته ­های یک پژوهشگر حوزه بین­ الملل می ­تواند برای تصمیم­گیران و تصمیم سازان عرصه سیاست خارجی کاربردی و مهم باشد. این نظریات شامل رئالیسم، لیبرالیسم، سازه انگاری، نظریه­ انتقادی، مکتب فرانکفورد، نظریه جهانی شدن، فیمینیسم و زیست محیطی می شوند که خود به زیر­نظریات مختلف تقسیم بندی می گردند. در مطالب آتی با این نظریات آشنا خواهیم شد.